Zachowek – ile wynosi, komu się należy, jak go obliczyć?

Co to jest zachowek?

Zachowek to uprawnienie przysługujące najbliższym spadkodawcy, którzy zostali pominięci przez niego w testamencie a dziedziczyliby gdyby tego testamentu nie było.

Taka definicja to oczywiście pewne uproszczenie bo zachowek to dość złożona instytucja – w tym wpisie wyjaśnię najważniejsze kwestie. 

Komu przysługuje zachowek?

Nie każdemu spadkobiercy ustawowemu pominiętemu w testamencie przysługuje prawo do zachowku. Zachowku mogą domagać się:

– zstępni spadkodawcy czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.;

– małżonek spadkodawcy;

– rodzice spadkodawcy oczywiście o ile to oni dziedziczyliby z ustawy bo np. spadkodawca nie miał dzieci.

Z powyższego wynika, że rodzeństwu czy dziadkom spadkodawcy nie przysługuje prawo do zachowku nawet jeśli dziedziczyliby gdyby nie było testamentu.

Kiedy zachowek się nie należy?

Nie zawsze jest tak, że ww. osoby mogą skutecznie domagać się zachowku. Zachowek nie będzie należał się:

– osobie wydziedziczonej w testamencie – wydziedziczenie to właśnie pozbawienie prawa do zachowku, przy czym pamiętać trzeba, że wydziedziczyć można tylko gdy spełniony został jeden z warunków, o których mowa w art. 1008 k.c.;

– osobie, która została uznana przez sąd za niegodną dziedziczenia;

– osobie, która odrzuciła spadek;

Ile wynosi zachowek?

Ogólna zasada jest taka, że uprawniony do zachowku może żądać połowy wartości tego co by mu przypadło na podstawie dziedziczenia ustawowego. Jeśli jednak zachowku domaga się osoba trwale niezdolna do pracy bądź zstępny (dziecko, wnuk, prawnuk), który jest małoletni to wówczas zachowek wynosi 2/3.   

Pamiętać trzeba, że zachowek to roszczenie pieniężne. Oznacza to, że musi być określony jako kwota pieniężna i tylko jej można się domagać. Czyli, nie można w ramach roszczenia o zachowek domagać się wydania przedmiotów z masy spadkowej.

Jak obliczyć wysokość zachowku?

Prawidłowe obliczenie wysokości zachowku to proces kilkuetapowy.

Najpierw trzeba ustalić jaki udział w spadku przysługiwałby uprawionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego.

Potem należy obliczyć substrat zachowku – o czym więcej napiszę poniżej.

Na koniec trzeba jeszcze upewnić się czy uprawnionym do zachowku nie jest osoba małoletnia albo trwale niezdolna do pracy bo wówczas – o czym była już mowa – wysokość zachowku jest większa.

Dopiero zestawienie ze sobą wszystkich ww. wartości pozwala określić wysokość zachowku.

Co to jest substrat zachowku?

Prawidłowe określenie substratu zachowku jest bardzo istotne bo to właśnie substrat zachowku pomnożony przez właściwy ułamek wskazywał będzie na wartość należnego uprawionemu zachowku.

Aby obliczyć substrat zachowku należy od wartości aktywów spadkodawcy (pieniądze, nieruchomości, ruchomości) odjąć wartość pasywów (długi spadkodawcy, koszy pogrzebu). Ich wartość ustala się u według stanu z chwili otwarcia spadku ale według cen z chwili orzekania o zachowku. Do tak ustalonej tzw. „czystej wartości spadku” dolicza się jeszcze wartość zapisów windykacyjnych i darowizn uczynionych przez spadkodawcę.

Jeśli masz jakiekolwiek pytania, bądź coś nie jest do końca zrozumiałe, nie zrażaj się! Daj mi znać a chętnie Ci to wytłumaczę. Pisz do mnie śmiało na adres email: szymanski@stlegal.com.pl

adw. Tomasz Szymański