Postępowanie spadkowe – dziedziczenie ustawowe
Gdy odchodzi osoba najbliższa to zwykle nie jest to łatwy moment, a często właśnie wtedy stajemy przed koniecznością uregulowania kwestii prawnych czyli przeprowadzenia postępowania spadkowego. Ten wpis poświęcony jest sytuacji, w której zmarły (czyli spadkodawca) nie pozostawił po sobie testamentu a więc zachodzi tzw. dziedziczenie ustawowe.
Kodeks cywilny nie nakłada na spadkobierców obowiązku przeprowadzenia postępowania spadkowego ale niemal zawsze trzeba będzie takie postępowanie przeprowadzić. Nie da się bowiem bez prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wykazać, że jest się nowym właścicielem np. mieszkania i wpisać się do księgi wieczystej.
Czy zawsze w sądzie?
Aby przeprowadzić postępowanie spadkowe nie zawsze trzeba iść do sądu, czasem wystarczy tylko wizyta u notariusza. Notariusz wyda akt poświadczenia dziedziczenia, czyli dokument, który ma taką samą moc prawną jak wydane przez sąd prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Najczęściej też, u notariusza można sprawę załatwić dużo szybciej niż w sądzie. W niektórych sytuacjach notariusz może jednak odmówić sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia tj. wtedy gdy:
– w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
– w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte i ogłoszone;
– wskutek braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada, jako spadkobiercy ustawowemu, gminie albo Skarbowi Państwa;
– spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Także wtedy gdy pomiędzy spadkobiercami pojawia się spór co do jakiejś kwestii związanej ze stwierdzeniem nabycia spadku notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia i trzeba udać się do sądu.
Porządek dziedziczenia ustawowego, czyli kto po kim dziedziczy gdy nie było testamentu
Gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu, porządek dziedziczenia (czyli kolejność dziedziczenia) określa Kodeks cywilny zgodnie, z którym:
- W pierwszej kolejności do spadku powoływane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych ale część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ spadku.
- Gdy zmarły nie pozostawił po sobie zstępnych (dzieci, wnuków) do udziału w spadku powoływani są: jego małżonek oraz rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców spadkodawcy wynosi ¼ spadku. Jeśli zmarły nie pozostawił zstępnych oraz małżonka, cały spadek dziedziczą jego rodzice.
- Gdy jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, jego część przypada rodzeństwu spadkodawcy. Jeśli rodzeństwo również nie dożyło otwarcia spadku, do ich części powoływani są ich zstępni. Udział małżonka dziedziczącego razem rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy wynosi połowę spadku, a w przypadku ich braku całość spadku przypada małżonkowi.
- Gdy spadkodawca w chwili śmierci nie posiadał małżonka, dzieci, rodzeństwa, ani ich zstępnych a żyją jego dziadkowie, dziedziczą oni w częściach równych. Jeśli któryś z dziadków nie dożyje otwarcia spadku, jego część przypada jego zstępnym, w przypadku ich braku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
- Gdy brak jest małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
- Gdy brak małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa.
Kto może złożyć wniosek?
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć każdy kto ma interes w stwierdzeniu nabycia spadku – a zatem nie tylko spadkobierca. Może to być np. wierzyciel spadkodawcy, któremu zależy na ustaleniu kręgu spadkobierców aby od nich dochodzić swej wierzytelności.
Do którego sądu?
Jeśli zdecydujemy się udać do notariusza to mamy pełną dowolność w wyborze kancelarii notarialnej. Inaczej jest gdy chcemy (bądź musimy) udać się do sądu. W tej sytuacji właściwy będzie sąd rejonowy ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy w Polsce czyli najczęściej po prostu ostatniego miejsca zamieszkania. Jeśli takiego miejsca nie da się ustalić, właściwy będzie sąd, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Bardzo rzadko zdarza się, że żadnej z powyższych podstaw nie da się ustalić, wówczas sądem spadku jest Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy.
Ile to kosztuje?
Koszty notarialne najlepiej ustalić u wybranego przez siebie notariusza. Natomiast na koszty sądowe składa się opłata od wniosku, która wynosi 100 zł (na marginesie warto nadmienić, że do niedawna opłata ta wynosiła 50 zł ale została podwyższona) oraz opłata od wpisu do rejestru spadkowego w wysokości 5 zł. Co istotne, w jednym wniosku można domagać się stwierdzenia nabycia spadku po więcej niż jednej osobie. Wtedy mnożymy ww. opłaty przez ilość spadkodawców uwzględnionych we wniosku.
Wprost, z dobrodziejstwem inwentarza albo odrzucenie spadku.
Spadek można przyjąć wprost co oznacza, że bez żadnych ograniczeń odpowiadamy za długi spadkodawcy albo z dobrodziejstwem inwentarza co oznacza ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkodawcy do wartości tego co spadkodawca po sobie zostawił, można też spadek odrzucić co daje efekt taki jakby spadkobierca nie dożył otwarcia spadku.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania czyli najczęściej od daty zgonu spadkodawcy. Co istotne, od kilku lat brak złożenia oświadczenia w tym terminie równoznaczny jest z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza – a to bardzo ważna zmiana na korzyść spadkobierców. Kiedyś, spadkobierca, który „zagapił się” i nie złożył w terminie takiego oświadczenia, przyjmował spadek wprost więc odpowiadał bez żadnych ograniczeń za długi, które pozostawił po sobie zmarły.
***
Oczywiście sytuacja wygląda inaczej jeśli spadkodawca pozostawił po sobie testament. Wówczas to nie Kodeks cywilny a wola zmarłego ujawniona w testamencie decydować będzie o tym komu i w jakiej części przypadnie spadek.
Jeśli masz jakiekolwiek pytania, bądź coś nie jest do końca zrozumiałe, nie zrażaj się! Daj mi znać a chętnie Ci to wytłumaczę. Pisz do mnie śmiało na adres email: szymanski@stlegal.com.pl
adw. Tomasz Szymański